Senda inn spurningu
Sólin Sólin Rís 05:15 • sest 21:38 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 01:18 • Sest 04:30 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 07:36 • Síðdegis: 19:53 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 01:39 • Síðdegis: 13:42 í Reykjavík
Visit the English version

Flokkun:

Heilbrigðisvísindi Læknisfræði

Hvað er sogæðabólga?

Magnús Jóhannsson

Umhverfis allar frumur í líkamanum er vökvi sem er kallaður millifrumuvökvi og er hann nálægt því að vera 15% af líkamsþyngdinni. Þessi vökvi endurnýjast stöðugt vegna leka út úr háræðunum og hann tæmist út í sogæðakerfið eða öðru nafni vessaæðakerfið. Sogæðarnar liggja í gegnum eitla, sem gegna meðal annars því hlutverki að hreinsa sogæðavökvann af sýklum, og opnast að lokum inn í bláæðakerfið í brjóstholinu. Ef sogæðarnar skemmast eða eitlarnir eru fjarlægðir, truflast frárennsli millifrumuvökvans og þá myndast það sem er kallað sogæðabólga, sogæðabjúgur eða vessabjúgur.

Sogæðabólga getur átt sér margar orsakir, meðfæddar og áunnar. Meðfædd sogæðabólga er til staðar hjá einum af hverjum 10 þúsund einstaklingum, hún getur byrjað skömmu eftir fæðingu eða ekki fyrr en eftir 35 ára aldur. Áunnin sogæðabólga er vegna skemmda eða stíflu í áður eðlilegum sogæðum. Síendurteknar sogæðasýkingar (vegna baktería) leiða oft til langvarandi sogæðabólgu en algengasta orsökin á heimsvísu er þráðormasýking (filariasis).


Sogæðakerfið nefnist einnig vessaæðakerfi.

Í hitabeltinu berast þráðormar með moskítóflugum og geta náð bólfestu í mönnum. Þráðormarnir geta stíflað sogæðar, valdið langvarandi sogæðabólgu og stöku sinnum því sem kallað er fílsfótur (elephantiasis). Aðrar orsakir sogæðabólgu eru skurðaðgerðir og geislameðferð við brjóstakrabbameini sem geta valdið sogæðabólgu í handlegg og af sjaldgæfari orsökum má nefna berkla, snertiofnæmi og iktsýki.

Sogæðabólga er oftast sársaukalaus en útlimurinn er þrútinn og þungur og ef ástandið stendur mjög lengi versnar útlit útlimsins smám saman. Þegar ástandið stendur lengi eykst hætta á verkjum og öðrum óþægindum. Meðferðaúrræði við sogæðabólgu eru því miður ekki upp á marga fiska. Þetta stafar þó ekki af áhugaleysi einu saman því að á hverju ári birtast niðurstöður fjölmargra rannsókna á meðferð við þessum sjúkdómi. Vandamálið er bara það að alls kyns úrræði eru prófuð en árangurinn er oftast lélegur. Flestir eru þó sammála um að engin lyf dugi en hvetja eigi sjúklingana að hreyfa sig og stunda hæfilega líkamsrækt; sprautugjafir og blóðþrýstingsmælingar er hægt að framkvæma á hinum handleggnum.

Það hjálpar oft að nota teygjuumbúðir sem veita hæfilegan þrýsting og koma þannig í veg fyrir að bjúgur safnist á útliminn og getur þetta meðal annars skipt miklu máli ef farið er í flugvél. Gerðar hafa verið tilraunir með tvær tegundir skurðaðgerða sem lofa nokkuð góðu. Stundum er hægt að tengja skemmdu sogæðarnar við bláæðar og veita vökvanum þangað; þetta eru vandasamar aðgerðir sem heppnast stundum vel og stundum ekki. Einnig hefur verið reynt að beita fitusogi á útliminn og fjarlægja þannig fitu undirhúðarinnar og hefur stundum náðst góður árangur á þennan hátt. Um öll þessi úrræði geta skurðlæknar veitt nánari upplýsingar. Áfram verður haldið að leita meðferðarúrræða við sogæðabólgu.

Í lokin má nefna að sums staðar erlendis eru sérstakar meðferðarstofnanir fyrir sogæðabólgu og félög eða stuðningshópar fyrir sjúklinga með sjúkdóminn.

Frekara lesefni á Vísindavefnum:

Mynd:

Höfundur

Magnús Jóhannsson

Magnús Jóhannsson

prófessor emeritus í líflyfjafræði við HÍ

Útgáfudagur

3.4.2009

Spyrjandi

Ritstjórn

Efnisorð

Tilvísun

Magnús Jóhannsson. „Hvað er sogæðabólga?“ Vísindavefurinn, 3. apríl 2009. Sótt 26. apríl 2024. http://visindavefur.is/svar.php?id=52227.

Magnús Jóhannsson. (2009, 3. apríl). Hvað er sogæðabólga? Vísindavefurinn. Sótt af http://visindavefur.is/svar.php?id=52227

Magnús Jóhannsson. „Hvað er sogæðabólga?“ Vísindavefurinn. 3. apr. 2009. Vefsíða. 26. apr. 2024. <http://visindavefur.is/svar.php?id=52227>.

Chicago | APA | MLA

Þessi síða notar vafrakökur Nánari upplýsingar

Ég samþykki
Spyrja

Sendu inn spurningu LeiðbeiningarTil baka

Hér getur þú sent okkur nýjar spurningar um vísindaleg efni.

Hafðu spurninguna stutta og hnitmiðaða og sendu aðeins eina í einu. Einlægar og vandaðar spurningar um mikilvæg efni eru líklegastar til að kalla fram vönduð og greið svör. Ekki er víst að tími vinnist til að svara öllum spurningum.

Persónulegar upplýsingar um spyrjendur eru eingöngu notaðar í starfsemi vefsins, til dæmis til að svör verði við hæfi spyrjenda. Spurningum er ekki sinnt ef spyrjandi villir á sér heimildir eða segir ekki nægileg deili á sér.

Spurningum sem eru ekki á verksviði vefsins er eytt.

Að öðru leyti er hægt að spyrja Vísindavefinn um allt milli himins og jarðar!

=

Senda grein til vinar

=

Hvað er sogæðabólga?
Umhverfis allar frumur í líkamanum er vökvi sem er kallaður millifrumuvökvi og er hann nálægt því að vera 15% af líkamsþyngdinni. Þessi vökvi endurnýjast stöðugt vegna leka út úr háræðunum og hann tæmist út í sogæðakerfið eða öðru nafni vessaæðakerfið. Sogæðarnar liggja í gegnum eitla, sem gegna meðal annars því hlutverki að hreinsa sogæðavökvann af sýklum, og opnast að lokum inn í bláæðakerfið í brjóstholinu. Ef sogæðarnar skemmast eða eitlarnir eru fjarlægðir, truflast frárennsli millifrumuvökvans og þá myndast það sem er kallað sogæðabólga, sogæðabjúgur eða vessabjúgur.

Sogæðabólga getur átt sér margar orsakir, meðfæddar og áunnar. Meðfædd sogæðabólga er til staðar hjá einum af hverjum 10 þúsund einstaklingum, hún getur byrjað skömmu eftir fæðingu eða ekki fyrr en eftir 35 ára aldur. Áunnin sogæðabólga er vegna skemmda eða stíflu í áður eðlilegum sogæðum. Síendurteknar sogæðasýkingar (vegna baktería) leiða oft til langvarandi sogæðabólgu en algengasta orsökin á heimsvísu er þráðormasýking (filariasis).


Sogæðakerfið nefnist einnig vessaæðakerfi.

Í hitabeltinu berast þráðormar með moskítóflugum og geta náð bólfestu í mönnum. Þráðormarnir geta stíflað sogæðar, valdið langvarandi sogæðabólgu og stöku sinnum því sem kallað er fílsfótur (elephantiasis). Aðrar orsakir sogæðabólgu eru skurðaðgerðir og geislameðferð við brjóstakrabbameini sem geta valdið sogæðabólgu í handlegg og af sjaldgæfari orsökum má nefna berkla, snertiofnæmi og iktsýki.

Sogæðabólga er oftast sársaukalaus en útlimurinn er þrútinn og þungur og ef ástandið stendur mjög lengi versnar útlit útlimsins smám saman. Þegar ástandið stendur lengi eykst hætta á verkjum og öðrum óþægindum. Meðferðaúrræði við sogæðabólgu eru því miður ekki upp á marga fiska. Þetta stafar þó ekki af áhugaleysi einu saman því að á hverju ári birtast niðurstöður fjölmargra rannsókna á meðferð við þessum sjúkdómi. Vandamálið er bara það að alls kyns úrræði eru prófuð en árangurinn er oftast lélegur. Flestir eru þó sammála um að engin lyf dugi en hvetja eigi sjúklingana að hreyfa sig og stunda hæfilega líkamsrækt; sprautugjafir og blóðþrýstingsmælingar er hægt að framkvæma á hinum handleggnum.

Það hjálpar oft að nota teygjuumbúðir sem veita hæfilegan þrýsting og koma þannig í veg fyrir að bjúgur safnist á útliminn og getur þetta meðal annars skipt miklu máli ef farið er í flugvél. Gerðar hafa verið tilraunir með tvær tegundir skurðaðgerða sem lofa nokkuð góðu. Stundum er hægt að tengja skemmdu sogæðarnar við bláæðar og veita vökvanum þangað; þetta eru vandasamar aðgerðir sem heppnast stundum vel og stundum ekki. Einnig hefur verið reynt að beita fitusogi á útliminn og fjarlægja þannig fitu undirhúðarinnar og hefur stundum náðst góður árangur á þennan hátt. Um öll þessi úrræði geta skurðlæknar veitt nánari upplýsingar. Áfram verður haldið að leita meðferðarúrræða við sogæðabólgu.

Í lokin má nefna að sums staðar erlendis eru sérstakar meðferðarstofnanir fyrir sogæðabólgu og félög eða stuðningshópar fyrir sjúklinga með sjúkdóminn.

Frekara lesefni á Vísindavefnum:

Mynd: