Senda inn spurningu
Sólin Sólin Rís 04:55 • sest 21:57 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 05:20 • Sest 12:10 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 00:37 • Síðdegis: 13:22 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 07:14 • Síðdegis: 19:34 í Reykjavík
Visit the English version

Flokkun:

Náttúruvísindi og verkfræði Jarðvísindi

Hvers vegna er kjarni jarðar heitur?

Sigurður Steinþórsson

Kjarni jarðar er mörg hundruð gráðum heitari en möttullinn fyrir ofan, og hugsa má sér þrjár ástæður fyrir því: Mikilvægastur er varmi frá myndun jarðar, en einnig koma til geislavirkni í efni kjarnans og snúningur innri kjarna. Skoðum þetta:

Heimspekingurinn Immanúel Kant (1724-1804) er sagður hafa stungið upp á því fyrstur manna opinberlega að sólkerfið hafi myndast úr disklaga stjarnþoku sem snerist um sameiginlega þungamiðju, hina vaxandi sól.

Þessa aðsópskenningu hafa menn nú fyrir satt, en talið er að þessir atburðir hafi orðið fyrir um 4500 milljónum ára. Þegar þokan þéttist smám saman mynduðu hvirflar (hringiður) í henni, staðbundnar þungamiðjur sem hver um sig dró að sér efni (loftsteina, geimryk, lofttegundir) og úr urðu reikistjörnurnar. Þær uxu smám saman og sópuðu að sér efni með sívaxandi krafti eftir því sem massi þeirra og þyngdarafl óx. Þannig jókst varmamyndun hröðum skrefum eftir því sem massi jarðar óx, og ýmsir fræðimenn telja jafnvel að jörðin hafi verið sem næst albráðin um tíma.

En hitt er ljóst, að hún hitnaði nógu mikið í upphafi til þess að járn-málmur ásamt nikkel og fleiri frumefnum í hinu upphaflega loftsteina-efni bráðnaði og sökk í átt að miðju hennar vegna eðlisþyngdar sinnar – og þar með leystist gríðarmikil staðarorka [E =gmh – orka = þyngdarstuðull x massi x fallhæð] því kjarninn er um 18% af rúmmáli jarðar en 32% af massa hennar. Talið er að hitinn í miðju jarðar sé jafnvel hærri en á yfirborði sólarinnar. Þessi upphaflegi varmi í jarðkjarnanum á verulegan þátt í varmastreymi til yfirborðs jarðar.

Í annan stað snýst innri kjarninn, sem er 2400 km í þvermál og fast efni vegna hins háa þrýstings, hraðar en möttullinn ofan við, sem bæði veldur segulsviði jarðar og myndar einnig varma vegna núnings.

Og í þriðja stað er talið að eitthvað sé af geislavirkum efnum í kjarnanum sem gefi frá sér varma.

Frekari fróðleikur á Vísindavefnum:

Mynd: Discover. Sótt 7. nóvember 2008.

Hér er einnig svarað spurningunni:
Af hverju er hiti inn í jörðinni?

Höfundur

Sigurður Steinþórsson

Sigurður Steinþórsson

prófessor emeritus

Útgáfudagur

10.11.2008

Spyrjandi

Birkir Snær Stefánsson
Pétur Auðunsson
Þórarinn Sigfússon

Efnisorð

Tilvísun

Sigurður Steinþórsson. „Hvers vegna er kjarni jarðar heitur?“ Vísindavefurinn, 10. nóvember 2008. Sótt 2. maí 2024. http://visindavefur.is/svar.php?id=49242.

Sigurður Steinþórsson. (2008, 10. nóvember). Hvers vegna er kjarni jarðar heitur? Vísindavefurinn. Sótt af http://visindavefur.is/svar.php?id=49242

Sigurður Steinþórsson. „Hvers vegna er kjarni jarðar heitur?“ Vísindavefurinn. 10. nóv. 2008. Vefsíða. 2. maí. 2024. <http://visindavefur.is/svar.php?id=49242>.

Chicago | APA | MLA

Þessi síða notar vafrakökur Nánari upplýsingar

Ég samþykki
Spyrja

Sendu inn spurningu LeiðbeiningarTil baka

Hér getur þú sent okkur nýjar spurningar um vísindaleg efni.

Hafðu spurninguna stutta og hnitmiðaða og sendu aðeins eina í einu. Einlægar og vandaðar spurningar um mikilvæg efni eru líklegastar til að kalla fram vönduð og greið svör. Ekki er víst að tími vinnist til að svara öllum spurningum.

Persónulegar upplýsingar um spyrjendur eru eingöngu notaðar í starfsemi vefsins, til dæmis til að svör verði við hæfi spyrjenda. Spurningum er ekki sinnt ef spyrjandi villir á sér heimildir eða segir ekki nægileg deili á sér.

Spurningum sem eru ekki á verksviði vefsins er eytt.

Að öðru leyti er hægt að spyrja Vísindavefinn um allt milli himins og jarðar!

=

Senda grein til vinar

=

Hvers vegna er kjarni jarðar heitur?
Kjarni jarðar er mörg hundruð gráðum heitari en möttullinn fyrir ofan, og hugsa má sér þrjár ástæður fyrir því: Mikilvægastur er varmi frá myndun jarðar, en einnig koma til geislavirkni í efni kjarnans og snúningur innri kjarna. Skoðum þetta:

Heimspekingurinn Immanúel Kant (1724-1804) er sagður hafa stungið upp á því fyrstur manna opinberlega að sólkerfið hafi myndast úr disklaga stjarnþoku sem snerist um sameiginlega þungamiðju, hina vaxandi sól.

Þessa aðsópskenningu hafa menn nú fyrir satt, en talið er að þessir atburðir hafi orðið fyrir um 4500 milljónum ára. Þegar þokan þéttist smám saman mynduðu hvirflar (hringiður) í henni, staðbundnar þungamiðjur sem hver um sig dró að sér efni (loftsteina, geimryk, lofttegundir) og úr urðu reikistjörnurnar. Þær uxu smám saman og sópuðu að sér efni með sívaxandi krafti eftir því sem massi þeirra og þyngdarafl óx. Þannig jókst varmamyndun hröðum skrefum eftir því sem massi jarðar óx, og ýmsir fræðimenn telja jafnvel að jörðin hafi verið sem næst albráðin um tíma.

En hitt er ljóst, að hún hitnaði nógu mikið í upphafi til þess að járn-málmur ásamt nikkel og fleiri frumefnum í hinu upphaflega loftsteina-efni bráðnaði og sökk í átt að miðju hennar vegna eðlisþyngdar sinnar – og þar með leystist gríðarmikil staðarorka [E =gmh – orka = þyngdarstuðull x massi x fallhæð] því kjarninn er um 18% af rúmmáli jarðar en 32% af massa hennar. Talið er að hitinn í miðju jarðar sé jafnvel hærri en á yfirborði sólarinnar. Þessi upphaflegi varmi í jarðkjarnanum á verulegan þátt í varmastreymi til yfirborðs jarðar.

Í annan stað snýst innri kjarninn, sem er 2400 km í þvermál og fast efni vegna hins háa þrýstings, hraðar en möttullinn ofan við, sem bæði veldur segulsviði jarðar og myndar einnig varma vegna núnings.

Og í þriðja stað er talið að eitthvað sé af geislavirkum efnum í kjarnanum sem gefi frá sér varma.

Frekari fróðleikur á Vísindavefnum:

Mynd: Discover. Sótt 7. nóvember 2008.

Hér er einnig svarað spurningunni:
Af hverju er hiti inn í jörðinni?
...