Vísindavefurinn: Af hverju fer Plútó aðra leið, er hún í öðru sólkerfi?

Hlusta

Athugasemd ritstjórnar: Þegar þetta svar var upphaflega skrifað var Plútó flokkaður sem ein af reikistjörnum sólkerfisins. 24. ágúst árið 2006 samþykkti Alþjóðasamband stjarnfræðinga aftur á móti nýja skilgreiningu á reikistjörnum. Plútó fellur ekki undir hana og telst nú til dvergreikistjarna. Reikistjörnurnar eru því átta talsins: Merkúríus, Venus, jörðin, Mars, Júpíter, Satúrnus, Úranus og Neptúnus. Þess ber þó að geta að Plútó sjálfur hefur auðvitað ekkert breyst við þetta.

Spyrjandi á sennilega við það að brautarslétta Plútós hallast talsvert miðað við brautarsléttu jarðar, en það á ekki við um hinar reikistjörnurnar; brautarhalli þeirra er óverulegur. Þetta skilst líklega betur af mynd:

Á myndinni sést sporbraut og brautarhalli ystu reikistjarnanna um sólu. Við sjáum að brautarhalli Plútós er mun meiri en hinna reikistjarnanna

Einfaldasta líkan okkar af myndun sólkerfisins er sem hér segir:

Risastórt gasský verður til og afmarkast í geimnum.
Ef skýið er vel afmarkað getum við reiknað "heildarsnúning" eða hverfiþunga þess með því að leggja saman snúning einstakra einda eða parta í því. Þessi heildarsnúningur varðveitist ef skýið verður ekki fyrir neinum utanaðkomandi áhrifum.
Skýið dregst saman vegna þyngdarkrafta milli efnisagnanna í því.
Ef skýið minnkar en varðveitir jafnframt snúninginn þarf það að snúast hraðar og hraðar á sama hátt og skautadrottning sem dregur hendur og fætur að snúningsásnum um leið og hún snýst. Slíkur snúningur leiðir ekki til jafnvægis.
Kerfið leitar því í það horf að mest af upphaflega massanum safnast saman í sólinni en hluti af massanum safnast saman í reikistjörnur til þess að varðveita snúninginn.
Reikistjörnurnar leggja mest fram til varðveislu hverfiþungans með því að brautir þeirra séu sem næst í sömu sléttu.

Plútó er undantekning frá þessu og menn hafa lengi velt fyrir sér skýringum á því. Nú á dögum hallast margir að því að Plútó hafi ekki myndast úr sama skýi og hinar reikistjörnurnar, heldur úr svokölluðu Kuipersbelti sem tilheyrir þó líka sólkerfinu alveg eins og við.

Frekara lesefni á Vísindavefnum:

Braut Plútós sker braut Úranusar og Neptúnusar. Gætu þessar reikistjörnur þá ekki rekist hver á aðra? eftir Einar Örn Þorvaldsson og Þorsteinn Vilhjálmsson
Á plánetan Plútó systurplánetu/hnött? eftir Einar Örn Þorvaldsson
Er Plútó ennþá flokkuð sem reikistjarna? eftir Þorstein Þorsteinsson

Nánari upplýsingar má svo finna með því að nota leitarvél Vísindavefsins eða með því að smella á efnisorðin hér fyrir neðan.

Höfundur þakkar Gunnlaugi Björnssyni góðar athugasemdir og ábendingar um drög að svarinu.

Mynd: www.scienzita.it

Sendu inn spurningu Leiðbeiningar Til baka

Hér getur þú sent okkur nýjar spurningar um vísindaleg efni.

Hafðu spurninguna stutta og hnitmiðaða og sendu aðeins eina í einu. Einlægar og vandaðar spurningar um mikilvæg efni eru líklegastar til að kalla fram vönduð og greið svör. Ekki er víst að tími vinnist til að svara öllum spurningum.

Persónulegar upplýsingar um spyrjendur eru eingöngu notaðar í starfsemi vefsins, til dæmis til að svör verði við hæfi spyrjenda. Spurningum er ekki sinnt ef spyrjandi villir á sér heimildir eða segir ekki nægileg deili á sér.

Spurningum sem eru ekki á verksviði vefsins er eytt.

Að öðru leyti er hægt að spyrja Vísindavefinn um allt milli himins og jarðar!

Senda grein til vinar

Af hverju fer Plútó aðra leið, er hún í öðru sólkerfi?

Höfundur

Útgáfudagur

Spyrjandi

Efnisorð

Tilvísun

Sendu inn spurningu Leiðbeiningar Til baka

Senda grein til vinar

Af hverju fer Plútó aðra leið, er hún í öðru sólkerfi?

Höfundur

Útgáfudagur

Spyrjandi

Efnisorð

Tilvísun

Deila

Sendu inn spurningu LeiðbeiningarTil baka

Senda grein til vinar

Sendu inn spurningu Leiðbeiningar Til baka