Drómasýki (e. narcolepsy, einnig kölluð Gélineau-Redlich syndrome, Gélineau's disease, Gélineau's syndrome, hypnolepsy eða paroxymal sleep) er taugasjúkdómur sem veldur ýmsum furðulegum svefntruflunum.
Svefnflog
Eitt helsta einkenni drómasýki eru svefnflog (e. sleep attacks). Þegar drómasjúkt fólk fær svefnflog hellist allt í einu yfir það óstjórnleg syfja. Þetta veldur því að fólk sofnar, yfirleitt í um 2-5 mínútur, og vaknar svo aftur endurnært. Algengast er að fólk fái svefnflog í einsleitum og leiðinlegum aðstæðum, en það getur samt sem áður komið fyrir hvar og hvenær sem er. Auðvelt er að ímynda sér aðstæður þar sem afar neyðarlegt yrði að fá slíkt flog, svo sem í jarðarförum eða á meðan fólk nýtur ásta.
Algengast er að fólk fái svefnflog í einsleitum og leiðinlegum aðstæðum, en það getur samt sem áður komið fyrir hvar og hvenær sem er.
Slekjuköst
Annað einkenni drómasýki er slekjukast (e. cataplexy). Ef fólk fær slekjukast dettur það niður sem dautt væri og getur sig hvergi hreyft. Það er aftur á móti með fullri meðvitund. Í venjulegum REM-svefni (draumsvefni) lamast flestir vöðvar til að koma í veg fyrir að menn geri í raun og veru það sem þá dreymir. Það virðist sem þetta einkenni draumsvefns komi þarna á óheppilegum tíma.
Sterkar tilfinningar eða líkamleg áreynsla eru gjarnan forverar slekjukasts hjá drómasjúklingum. Svipað fyrirbæri, en mun vægara, finnst jafnvel hjá eðlilegu fólki. Til dæmis getur fólk orðið hálflamað af hlátri eða kiknað í hnjánum af ást. Alls óvíst er samt hvort þetta tvennt hafi sömu orsök og slekjukast drómasjúklinga.
Svefnrofalömun
Þriðja einkennið sem algengt er að fylgi drómasýki er svefnlömun eða svefnrofalömun (e. sleep paralysis). Nokkuð algengt er einnig að venjulegt fólk upplifi slíka lömun, án þess að neinn sjúkdómur sé þar að baki. Yfirleitt fylgir þetta óreglulegum svefnvenjum eða mikilli þreytu.
Svefnrofalömun felst í því að geta sig hvergi hreyft rétt áður en maður festir svefn eða skömmu eftir að maður vaknar. Meðan á þessu stendur er fólk með meðvitund, og því getur fundist ástandið mjög óþægilegt, sérstaklega þegar öndunarerfiðleikar fylgja eins og stundum gerist. Yfirleitt getur fólk þó hreyft augun, líklega vegna þess að draumsvefn einkennist af hröðum augnhreyfingum. Svefnrofalömun stendur venjulega ekki lengi, heldur varar oft aðeins í nokkrar mínútur. Yfirleitt er líka hægt að losa fólk við lömunina með því að snerta það eða tala til þess.
Svefnhöfgaofskynjanir
Stundum fylgja svefnrofalömun svokallaðar svefnhöfgaofskynjanir (e. hypnagogic hallucinations). Fólk getur til að mynda fundist það heyra brothljóð eða tónlist. Einnig getur fólk talið sig finna fyrir návist mannveru eða jafnvel séð hana. Höfundi þykir líklegt að svefnhöfgaofsjónir geti skýrt mörg tilvik þar sem fólk telur sig sjá drauga, álfa eða aðrar verur. Að auki er nokkuð algengt að fólk finni fyrir köfnunartilfinningu eða miklum þyngslum fyrir brjósti, eins og einhver setjist ofan á það. Skýringin á þessu öllu virðist vera að fólk dreymi í vöku. Draumarnir geta verið mjög raunverulegir og því er þetta oft afar óþægileg lífsreynsla. Meira um ofskynjanir er svo hægt að lesa í svari Heiðu Maríu Sigurðardóttur við spurningunni Hvað er ofskynjun og hvernig er hún framkölluð með efnum á borð við LSD?
Mörur eru skandinavískar goðsagnaverur sem taldar voru setjast á brjóst manna og valda martröðum. Hugsanlegt er að fólk sem upplifði þetta hafi í raun þjáðst af svefnhöfgaofskynjunum. Myndin er eftir Johann Heinrich Füssli
Orsakir drómasýki
Vitað er að drómasýki er mjög arfbundin, og nær öruggt er talið að hún orsakist af truflunum á REM-svefni fólks. Ýmis einkenni REM-svefns koma fram á óeðlilegum tímapunkti hjá fólki sem þjáist af sjúkdómnum. Ólíkt venjulegu fólki fara drómasjúklingar til að mynda strax í REM-svefn úr vöku í stað þess að svefninn byrji á öðru stigi, svokölluðum hægbylgjusvefni (e. slow-wave sleep).
Tilraunir sem ætlaðar eru til að komast að orsökum drómasýki eru yfirleitt ekki gerðar á mönnum þar sem oft er bæði erfitt og ósiðlegt að gera slíkar tilraunir. Sjúkdómurinn hefur aftur á móti verið nokkuð rannsakaður í hundum og músum. Svo virðist sem bæði drómasýki hunda og músa geti orsakast af genastökkbreytingu sem hefur áhrif á taugaviðtaka (e. receptor) fyrir taugapeptíðið (e. neuropeptide) órexín (e. orexin), einnig kallað hýpókretín (e. hypocretin). Taugapeptíð, eins og órexín, hafa langvarandi áhrif á virkni taugafrumna. Seinni rannsóknir gáfu þó vísbendingar um að algengast væri að drómasýki manna orsakist af því að ónæmiskerfi drómasjúklinga ráðist á taugafrumur sem seyta órexíni og skemmi þær, fremur en af því að sjúklingarnir hafi óeðilega órexín-viðtaka.
Heimildir:
Carlson, N. R. (2001). Physiology of behavior (7. útgáfa). Needham Heights, Massachusettes: Allyn and Bacon.
Hér getur þú sent okkur nýjar spurningar um vísindaleg efni.
Hafðu spurninguna stutta og hnitmiðaða og sendu aðeins eina í einu. Einlægar og vandaðar spurningar
um mikilvæg efni eru líklegastar til að kalla fram vönduð og greið svör. Ekki er víst að tími vinnist til að
svara öllum spurningum.
Persónulegar upplýsingar um spyrjendur eru eingöngu notaðar í starfsemi vefsins, til dæmis til að
svör verði við hæfi spyrjenda. Spurningum er ekki sinnt ef spyrjandi villir á sér heimildir eða segir ekki
nægileg deili á sér.
Spurningum sem eru ekki á verksviði vefsins er eytt.
Að öðru leyti er hægt að spyrja Vísindavefinn um allt milli himins og jarðar!
Sólin
Rís 05:40 • sest 21:16
Tunglið
Rís 15:13 • Sest 05:59
Flóð
Árdegis: 03:57 • Síðdegis: 16:31
Fjara
Árdegis: 10:23 • Síðdegis: 22:34
