Hver var þekktasta skáldkona Forngrikkja?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hver var þekktasta skáldkona Forngrikkja?
Saffó (6. öld f. Kr.) er langþekktasta skáldkona Forngrikkja. Gríska heimspekingnum Platoni þótti svo mikið til skáldskapar hennar koma að hann vildi gera hana að tíundu músunni, en svo nefndust gyðjur mennta og lista meðal Grikkja. Lögspekingurinn Sólon (um 630-560 f. Kr.) sem lagði grundvöll að aþenska lýðræðinu, varð frá sér numinn þegar hann heyrði eitt af kvæðum skáldkonunnar og bað um það eitt að fá að læra kvæðið áður en hann létist.

Mynd af skáldunum Alkajosi og Saffó frá 5. öld f. Kr. Þau halda bæði á lýrum.

Um ævi Saffóar er lítið vitað með fullri vissu en hún var af höfðingjaætt frá Lesbos eða Lesbey og bjó í borginni Mýtílenu. Faðir hennar féll í stríði við Aþeninga og Saffó var tvívegis gerð útlæg frá Lesbey. Í síðara skiptið fór hún til Sikileyjar og giftist vel stæðum kaupmanni og átti með honum dóttur sem hét Kleis.

Hún sneri aftur til Lesbeyjar vel efnuð og var þá sennilega orðin ekkja. Á heimili hennar virðist þá hafa verið starfræktur einhvers konar skóli þar sem konur og ungar stúlkur komu víða að til að læra söng, dans og skáldskaparlist. Af kveðskap Saffóar er ljóst að milli hennar og þeirra kvenna sem hún umgekkst myndaðist afar náið tilfinningasamband. Orðið lesbía um samkynhneigðar konur er dregið af nafni heimaeyjar hennar.

Skáldskapur Saffóar er lýrískur en það orð er komið úr grísku og átti í upphafði aðeins við söng með lýruundirleik. Til forna flokkuðu Grikkir kveðskap sinn eftir flutningsmáta, ytra hlutverki og tilefni en ekki eftir bragarháttum eða innri eigindum kvæðanna eins og tíðkast í dag. Nú er orðið lýrik samheiti yfir kveðskap sem túlkar helst tilfinningar og hugblæ. Lýrískur skáldskapur er þess vegna andstæða epísks skáldskapar sem lýsir frekar því ytra og hlutlæga og segir af atburðum sem hafa gerst eða eiga að hafa gerst, ólíkt hinu lýríska sem lítur að núinu eða hinu ókomna. Þekktustu dæmin um epískan skáldskap eru Ódysseifskviða og Ílíonskviða gríska skáldsins Hómers.

Mynd af Alkajosi og Saffó eftir málarann Sir Lawrence Alma-Tadema (1836-1012). Alkajos situr með lýruna og fer með kvæði en Saffó hlýðir á.

Annað velþekkt skáld frá Lesbey er Alkajos sem var samtímamaður og vinur Saffóar. Hann orti helst pólitísk ádeilukvæði en Saffó er þekktust fyrir ástarkvæði sín. Við þessi skáld eru kenndir bragarhættirnir alkajosarháttur og saffóarháttur. Í saffóarhætti er hvert erindi 4 braglínur, þrjár fyrstu eru 11 atkvæði með sömu bragðliðaskipun, en hin fjórða er fimm atkvæði, þríliður og tvíliður.

Um ævilok Saffóar er til saga sem fæstum þykir trúverðug. Hún segir af Saffó og Faoni sem einnig var frá Mýtílenu á Lesbey. Samkvæmt grískum sögnum var Faon hrumur og ófríður en Afródíta veitti honum æsku og fegurð að launum fyrir bátsferð. Eftir umskiptin varð Saffó innilega ástafangin af honum en sú ást var óendurgoldin og harmur skáldkonunnar var svo mikill að hún steypti sér ofan af kletti.

Heimildir og myndir:

• Kristján Árnason, "Forngrísk ljóðlist", Grikkland ár og síð (ritstj. Sigurður A. Magnússon o. fl.), Hið íslenzka bókmenntafélag, Reykjavík, 1991, s. 163-179.
• Harpers Dictionary of Classical Antiquities
• Perseus Digital Library
• Art Renewal Center

...