Senda inn spurningu
Sólin Sólin Rís 05:19 • sest 21:35 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 25:18 • Sest 04:56 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 07:07 • Síðdegis: 19:24 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 01:08 • Síðdegis: 13:14 í Reykjavík
Visit the English version

Flokkun:

Náttúruvísindi og verkfræði Lífvísindi: dýrafræði

Hvar lifa svampdýr? Hvað éta þau?

Jón Már Halldórsson

Hér er svarað eftirtöldum spurningum:
  • Hvar lifa svampdýr? Hvað éta þau? (Jóna Lind)
  • Hvað eru svampdýr, hver er tilgangur þeirra, hvaða þætti í vistkerfinu sinna þau, hvar lifa þau? (Elín Pálmadóttir)

Fyrstu náttúrufræðingarnir sem skoðuðu svampdýr álitu að hér væri um plöntur að ræða vegna þess hversu greinóttir þeir voru og minntu formfræðilega á lífverur úr plönturíkinu. Árið 1755 voru svampdýr tekin í hóp dýra og merk ritgerð var rituð árið 1765 um marga grundvallarþætti í líffræði þeirra svo sem hvernig þau stjórnuðu vatnsstraumi í gegnum sig.

Svampdýr eru fjölfruma dýr en þau eru mjög svo sér á báti meðal fjölfruma dýra jarðarinnar, hvort sem litið er á byggingarlag þeirra eða lífeðlisfræði. Sumir dýrafræðingar hafa gengið svo langt að setja svampdýrin í sértilgert undirríki sem þeir hafa nefnt Parazoa. Hin opinbera flokkunarfræði dýra í dag setur samt sem áður svampdýr í fylkinguna Porifera og er hún ennfremur flokkuð í þrjá flokka svampdýra á grundvelli efnasamsetningu stoðgrindarinnar sem frumur svampdýranna seyta frá sér. Hóparnir eru:
  • Calcispongiae, kalksvampar, með stoðgrind úr kalsíumkarbónati
  • Hyalospongiae, með stoðgrind úr sílikoni og nokkrum öðrum frumefnum. Kunnar tegundir sem tilheyra þessum flokki eru glersvampar en stoðgrind þessara dýra minna á brothættar glernálar
  • Demospongiae, flestar tegundir svampa tilheyra þessum hópi eða allt að 90% tegunda heimsins




Fæðunám svampdýra er ákaflega sérstakt, aðallega vegna þess að þau hafa ekki munn líkt og önnur fjölfruma dýr, enda er um enga sérhæfingu vefja að ræða hjá svampdýrum. Í reynd eru svampar síarar. Vatn streymir inn um ótal smá göt á hliðum dýrsins, sem nefnast ostia á fræðimáli. Inn í veggjum þessara gata eru svonefndar kragafrumur (e. choanocyte) sem eru alsettar tiltölulega löngum bifhárum. Þessar frumur veiða upp smásæjar fæðuagnir sem berast með vatnsstraumnum inn um götin með bifhárunum. Jafnframt örva kragafrumurnar vatnsstrauminn um göngin með þeim.




Smáu agnirnar sem svampurinn nýtir til fæðu er meðal annarra bakteríur og aðrar smásæjar lífverur, ásamt ýmsum lífrænum ögnum sem fljóta um í vatnsmassanum. Rannsóknir sem framkvæmdar voru með lituðum smáögnum, hafa sýnt fram á að eftir að kragafrumurnar hafa náð að veiða fæðuagnirnar, eru þær fluttar til annarra fruma sem nefnast á ensku thesocytes og miðla þær næringunni til annarra fruma svampdýrsins.

Vatnsflæðikerfi svamdýra er misflókið. Einfaldast er það hjá upprunalegum hópi svampdýra af flokki kalksvampa. Götin eru í reynd frumur sem stjórna opnun og lokun innstreymisgatanna. Með því að framkvæma samdrætti og útvíkkun inn-streymisopanna, örvar svampdýrið flæði vatns inn um þau. Á einum degi getur svampdýrið því dælt nokkrum lítrum af sjó og vatni um opin og fengið talsvert magn af næringu sem kragafrumurnar fanga. Þetta kerfi er ákaflega árangursríkt, sérstaklega þar sem svamdýr hafa ekki samræmt taugakerfi til að stjórna starfseminni líkt og önnur fjölfruma dýr hafa.

Svampdýr lifa í öllum höfum, frá grunnum strandsjó niður í hyldjúpa ála úthafanna (allt niður að 9.000 metra dýpi). Þeir finnast ennfremur í mörgum vötnum út um allan heim.

Svampdýr eru að öllum líkindum elstu fjölfruma dýrin og með því að skoða lífeðlisfræði svampdýra má gera sér í hugarlund hvernig fjölfruma dýr komu fyrst fram í þróunarsögunni. Að mati flestra náttúrufræðinga hafa fyrstu fjölfruma dýrin verið einhvers konar sambýli heilkjarna fruma sem hafa haft með sér lauslegt verksvið. Í næstu köflum í þróunarsögunni hafi sérhæfing líkamsfrumanna aukist og vefir komið fram, sem er endanlegt stig frumusérhæfingarinnar (líkamsvefir, til dæmis taugakerfi og vöðvar). Elstu steingerðu leifar svampdýra eru frá forkambríumtímabilinu og eru sennilega tæp 600 milljón ára gamlar. Kannski eru frumstæðari stig fjölfrumunga, með svipað líkamsskipulag, jafnvel enn eldri.

Heimildir og myndir:

Höfundur

Jón Már Halldórsson

Jón Már Halldórsson

líffræðingur

Útgáfudagur

9.4.2003

Spyrjandi

Jóna Lind, f. 1988
Elín Pálmadóttir, f. 1988

Efnisorð

Tilvísun

Jón Már Halldórsson. „Hvar lifa svampdýr? Hvað éta þau?“ Vísindavefurinn, 9. apríl 2003. Sótt 25. apríl 2024. http://visindavefur.is/svar.php?id=3323.

Jón Már Halldórsson. (2003, 9. apríl). Hvar lifa svampdýr? Hvað éta þau? Vísindavefurinn. Sótt af http://visindavefur.is/svar.php?id=3323

Jón Már Halldórsson. „Hvar lifa svampdýr? Hvað éta þau?“ Vísindavefurinn. 9. apr. 2003. Vefsíða. 25. apr. 2024. <http://visindavefur.is/svar.php?id=3323>.

Chicago | APA | MLA

Þessi síða notar vafrakökur Nánari upplýsingar

Ég samþykki
Spyrja

Sendu inn spurningu LeiðbeiningarTil baka

Hér getur þú sent okkur nýjar spurningar um vísindaleg efni.

Hafðu spurninguna stutta og hnitmiðaða og sendu aðeins eina í einu. Einlægar og vandaðar spurningar um mikilvæg efni eru líklegastar til að kalla fram vönduð og greið svör. Ekki er víst að tími vinnist til að svara öllum spurningum.

Persónulegar upplýsingar um spyrjendur eru eingöngu notaðar í starfsemi vefsins, til dæmis til að svör verði við hæfi spyrjenda. Spurningum er ekki sinnt ef spyrjandi villir á sér heimildir eða segir ekki nægileg deili á sér.

Spurningum sem eru ekki á verksviði vefsins er eytt.

Að öðru leyti er hægt að spyrja Vísindavefinn um allt milli himins og jarðar!

=

Senda grein til vinar

=

Hvar lifa svampdýr? Hvað éta þau?
Hér er svarað eftirtöldum spurningum:

  • Hvar lifa svampdýr? Hvað éta þau? (Jóna Lind)
  • Hvað eru svampdýr, hver er tilgangur þeirra, hvaða þætti í vistkerfinu sinna þau, hvar lifa þau? (Elín Pálmadóttir)

Fyrstu náttúrufræðingarnir sem skoðuðu svampdýr álitu að hér væri um plöntur að ræða vegna þess hversu greinóttir þeir voru og minntu formfræðilega á lífverur úr plönturíkinu. Árið 1755 voru svampdýr tekin í hóp dýra og merk ritgerð var rituð árið 1765 um marga grundvallarþætti í líffræði þeirra svo sem hvernig þau stjórnuðu vatnsstraumi í gegnum sig.

Svampdýr eru fjölfruma dýr en þau eru mjög svo sér á báti meðal fjölfruma dýra jarðarinnar, hvort sem litið er á byggingarlag þeirra eða lífeðlisfræði. Sumir dýrafræðingar hafa gengið svo langt að setja svampdýrin í sértilgert undirríki sem þeir hafa nefnt Parazoa. Hin opinbera flokkunarfræði dýra í dag setur samt sem áður svampdýr í fylkinguna Porifera og er hún ennfremur flokkuð í þrjá flokka svampdýra á grundvelli efnasamsetningu stoðgrindarinnar sem frumur svampdýranna seyta frá sér. Hóparnir eru:
  • Calcispongiae, kalksvampar, með stoðgrind úr kalsíumkarbónati
  • Hyalospongiae, með stoðgrind úr sílikoni og nokkrum öðrum frumefnum. Kunnar tegundir sem tilheyra þessum flokki eru glersvampar en stoðgrind þessara dýra minna á brothættar glernálar
  • Demospongiae, flestar tegundir svampa tilheyra þessum hópi eða allt að 90% tegunda heimsins




Fæðunám svampdýra er ákaflega sérstakt, aðallega vegna þess að þau hafa ekki munn líkt og önnur fjölfruma dýr, enda er um enga sérhæfingu vefja að ræða hjá svampdýrum. Í reynd eru svampar síarar. Vatn streymir inn um ótal smá göt á hliðum dýrsins, sem nefnast ostia á fræðimáli. Inn í veggjum þessara gata eru svonefndar kragafrumur (e. choanocyte) sem eru alsettar tiltölulega löngum bifhárum. Þessar frumur veiða upp smásæjar fæðuagnir sem berast með vatnsstraumnum inn um götin með bifhárunum. Jafnframt örva kragafrumurnar vatnsstrauminn um göngin með þeim.




Smáu agnirnar sem svampurinn nýtir til fæðu er meðal annarra bakteríur og aðrar smásæjar lífverur, ásamt ýmsum lífrænum ögnum sem fljóta um í vatnsmassanum. Rannsóknir sem framkvæmdar voru með lituðum smáögnum, hafa sýnt fram á að eftir að kragafrumurnar hafa náð að veiða fæðuagnirnar, eru þær fluttar til annarra fruma sem nefnast á ensku thesocytes og miðla þær næringunni til annarra fruma svampdýrsins.

Vatnsflæðikerfi svamdýra er misflókið. Einfaldast er það hjá upprunalegum hópi svampdýra af flokki kalksvampa. Götin eru í reynd frumur sem stjórna opnun og lokun innstreymisgatanna. Með því að framkvæma samdrætti og útvíkkun inn-streymisopanna, örvar svampdýrið flæði vatns inn um þau. Á einum degi getur svampdýrið því dælt nokkrum lítrum af sjó og vatni um opin og fengið talsvert magn af næringu sem kragafrumurnar fanga. Þetta kerfi er ákaflega árangursríkt, sérstaklega þar sem svamdýr hafa ekki samræmt taugakerfi til að stjórna starfseminni líkt og önnur fjölfruma dýr hafa.

Svampdýr lifa í öllum höfum, frá grunnum strandsjó niður í hyldjúpa ála úthafanna (allt niður að 9.000 metra dýpi). Þeir finnast ennfremur í mörgum vötnum út um allan heim.

Svampdýr eru að öllum líkindum elstu fjölfruma dýrin og með því að skoða lífeðlisfræði svampdýra má gera sér í hugarlund hvernig fjölfruma dýr komu fyrst fram í þróunarsögunni. Að mati flestra náttúrufræðinga hafa fyrstu fjölfruma dýrin verið einhvers konar sambýli heilkjarna fruma sem hafa haft með sér lauslegt verksvið. Í næstu köflum í þróunarsögunni hafi sérhæfing líkamsfrumanna aukist og vefir komið fram, sem er endanlegt stig frumusérhæfingarinnar (líkamsvefir, til dæmis taugakerfi og vöðvar). Elstu steingerðu leifar svampdýra eru frá forkambríumtímabilinu og eru sennilega tæp 600 milljón ára gamlar. Kannski eru frumstæðari stig fjölfrumunga, með svipað líkamsskipulag, jafnvel enn eldri.

Heimildir og myndir:

...