Bær í Hörgárdal í Eyjafjarðarsýslu heitir Myrká eftir samnefndri á. Bærinn er alþekktur úr þjóðsögunni um djáknann á Myrká, sem birtist í þjóðsagnasafni Jóns Árnasonar (I:270-272 (1961)).
Myrká fellur eftir Myrkárdal sem gengur vestur úr Hörgárdal. Áin hefur grafið sér mjög djúpt gil fyrir neðan bæinn Myrkárdal, þar sem hún fer að beygja til suðurs, áður en hún fellur í Hörgá. Forn munnmæli segja að svo mikill skógur hafi verið í börmum gilsins báðum megin, að dimmt hafi verið niðri í gilinu og af því eigi áin að hafa fengið nafn sitt (Örnefnaskrá Myrkárdals). Árið 1937 þegar Ármann Hansson bóndi á Myrká skrifaði lýsingu jarðarinnar var skógur þessi að mestu eyddur, en þó voru nokkrar menjar hans norðan megin í gilinu. Búið var á Myrká á landnámsöld, er Þórólfur hinn sterki Skólmsson bjó þar (Byggðir Eyjafjarðar 1990, 462). Árnafnið og bæjarnafnið er því gamalt.
Kort sem sýnir Myrká í Hörgárdal og nánasta umhverfi. Innfellda kortið sýnir staðsetninguna á Íslandskorti.
Önnur Myrká er í landi Desjarmýrar í Borgarfirði eystra. Hún kemur úr djúpu gili er myndast í stórri hvilft milli Partafjalls, Hvítuhnjúka og Setbergshnauss er kallast Hvolf. Þriðja Myrká er í landi Ystaskála undir Eyjafjöllum. Hún rennur um Myrkárgil og er önnur upptakaá Írár. Engin skýring er gefin á nafninu í örnefnaskrá.
Mörg örnefni hafa Myrk(a)- að forlið. Má þar nefna Myrk(v)avatn eða Myrkárvatn í nágrenni Þingvalla og Öxará rennur úr, Myrkholt á Kjóastöðum í Biskupstungum og Myrk(v)astofu á Hemru á Síðu í Vestur-Skaftafellssýslu, sérkennilegt, draugalegt gljúfur, Myrkhyl á Bretalæk í Vestur-Húnavatnssýslu, Laxárdal í Gnúpverjahreppi í Árnessýslu, Iðunnarstöðum í Lundarreykjadal, Borgarfjarðarsýslu, Síðumúla í Hvítársíðu, Mýrarsýslu, djúpur og dimmur og í Hörgsholti, Hrunamannahreppi, Árnessýslu, Myrkagil á Sandi í Kjós, Myrkás í Álftártungukoti í Mýrarsýslu og í Stafholtstungum, Mýrarsýslu. Myrkvidalur er í Álftafirði í Suður-Múlasýslu, Myrkvaskarð á Háheiði upp af Sæmundarhlíð í Skagafirði og Myrkvikimi í Hvítársíðu. Einnig má nefna að Myrkviður er í Næfurholtsfjöllum í Rang.
Myrkur- er forliður örnefna eins og Myrku(r)björg, sem eru hluti Nesbjarga í Vesturhópi, Vestur-Húnavatnssýslu, Myrkurskurður í Neðri-Vífilsdal í Hörðudal, Dalasýslu og Myrkurtjörn í Miðdal í Mosfellssveit.
Það er ekki út í hött að nefna glæpasögu Myrká enda vekur nafnið ef til vill upp óttablandna tilfinningu vegna þjóðsögunnar um djáknann og Garúnu. Myndin er eftir Ásgrím Jónsson, 1916-18.
Í Svíþjóð er til örnefnið Mörkö í Södermanland, nafn á eyju sem hefur borið nafnið *Myrk(i)a í fornsænsku. Giskað hefur verið á að nafnið sé til komið við samanburð á hinu lokaða eylandi og opnu hafinu í kringum það. (SOL, bls. 219).
Í Noregi hef ég ekki fundið Myrk(a)-örnefni nema í samísku örnefni þar sem murkkos merkir 'þoka‘, samanber mjörki í færeysku sem er sömu merkingar.
Vafalítið eru Myrk(u)-örnefnin dregin af dökkum lit eða dimmu. Myrkárnar eru bergvatnsár en ekki jökullitaðar, og Myrkhyljir djúpir og dökkir. Þau eru ekki tengd þjóðtrú eða þjóðsögum nema Myrká í Hörgárdal, en nafnið vekur ef til vill upp óttablandna tilfinningu vegna þjóðsögunnar um djáknann og Garúnu. Það er því ekki út í hött að Arnaldur Indriðason hefur valið nýjustu glæpasögu sinni þetta nafn, Myrká.
Áður hefur verið fjallað um örnefni sem Arnaldur Indriðason notar sem bókatitil en það er í svari við spurningunni Hvað er Harðskafi? Þeir sem vilja kynna sér þjóðsöguna um Djáknann á Myrká geta smellt hér.
Myndir:
Kort: Kortabók Íslands. Reykjavík, Mál og menning. 2000.
Mynd Ásgríms Jónssonar er í eigu Listasafns Íslands.
Svavar Sigmundsson. „Af hverju ætli Arnaldur Indriðason kalli nýjustu glæpasögu sína Myrká?“ Vísindavefurinn, 25. nóvember 2008. Sótt 19. apríl 2024. http://visindavefur.is/svar.php?id=50246.
Svavar Sigmundsson. (2008, 25. nóvember). Af hverju ætli Arnaldur Indriðason kalli nýjustu glæpasögu sína Myrká? Vísindavefurinn. Sótt af http://visindavefur.is/svar.php?id=50246
Hér getur þú sent okkur nýjar spurningar um vísindaleg efni.
Hafðu spurninguna stutta og hnitmiðaða og sendu aðeins eina í einu. Einlægar og vandaðar spurningar
um mikilvæg efni eru líklegastar til að kalla fram vönduð og greið svör. Ekki er víst að tími vinnist til að
svara öllum spurningum.
Persónulegar upplýsingar um spyrjendur eru eingöngu notaðar í starfsemi vefsins, til dæmis til að
svör verði við hæfi spyrjenda. Spurningum er ekki sinnt ef spyrjandi villir á sér heimildir eða segir ekki
nægileg deili á sér.
Spurningum sem eru ekki á verksviði vefsins er eytt.
Að öðru leyti er hægt að spyrja Vísindavefinn um allt milli himins og jarðar!
Sólin
Rís 05:40 • sest 21:16
Tunglið
Rís 15:13 • Sest 05:59
Flóð
Árdegis: 03:57 • Síðdegis: 16:31
Fjara
Árdegis: 10:23 • Síðdegis: 22:34
